Ti peggad nga itden ti aflatoxin

Ni Rey E. Andres

Adda risgo nga itden ti saan nga umno a pannakaaramat dagiti kemikal a ganagan ken pestisidio iti panagtalon. No maabuso ti pannakaaramat kadagitoy a kemikal, apektaranna ti salun-at dagiti tattao ken dagiti ayup.

Ngem saan laeng a ti panagaramat kadagitoy a kemikal ti nasken nga annadan dagiti mannalon. No maminsan, tumaud ti risgo kadagiti apitda nga isu ti angipangta iti salun-atda ken dagiti tarakenda nga ayup.

Maysa kadagitoy ti dakes nga epekto dagiti buot a kadawyan a tumubo kadagiti apit a mangparnuay kadagiti makasabidong nga elemento a mangdadael iti salun-at dagiti mangan kadagiti apitda.

Pagarigan, iti biang ti mani ken mais, kadawyan a tumaud kadakuada ti makasabidong nga elemento a parnuayen dagiti buot. Maawagan dagitoy nga elemento iti mycotoxins. Adda dagiti sumagmamano a klase ti mycotoxins a parnuayen dagiti buot ket maysa kadagitoy ‘tay maaw-awagan iti aflatoxin. Kuna dagiti sientista a napeggad ti aflatoxin iti salun-at dagiti tattao ken animal.

Dakkel ti gundaway a kontaminado iti mycotoxin dagiti apit a mani ken mais no makakita kadagiti nangisit a pulbos a nangkalupkop kadakuada. Addaan dagitoy nangisit a pulbos iti aflatoxin.

Segun kadagiti eksperto ti agrikultura, napigsa a klase ti sabidong ti aflatoxin a mangted iti risgo kadagiti produkto ti agrikultura gapu iti grabe nga ipaayna iti salun-at ti tao ken dagiti ayup.

Tapno maliklikantayo dagiti peggad nga ipaay ti aflatoxin, nasken a maammuantayo dagiti sagudayna tapno ammotayo no kasano a maliklikan ti itataudda iti apittayo.

Dagiti buot ken mycotoxins

Agkanaig ti buot ken mycotoxins. Ngem saan nga amin a buot ket makasabidong ta maibilang met dagiti masidsida nga uong a kapamilia dagiti buot. Nabiag nga organismo ti buot ngem awanan daytoy iti chlorophyll, ti berde a banag kadagiti gagangay a mula nga isu ti kasapulanda tapno makapataudda iti bukodda a taraon.  Ngarud, no awananda iti chlorophyll, saanda a makapatud iti taraonda isu nga agdependarda kadagiti dadduma nga organiko a bambanag tapno agbiagda.

Nupay adda dagitay barayti ti buot a makatulong kadatayo, kaaduanna kadagitoy ti makasabidong. Pagarigan, ti lebadura (yeast) ket importante iti pannakaproseso dagiti tinapay, arak, ken serbesa. Mausar pay daytoy a buot iti komersial a produksion dagiti antibiotics, bitamina, enzymes, ken dagiti organiko nga asido.

Adda pay dagiti buot a makatulong iti alisto a pannakalungsot dagiti basura iti talon tapno agbalinda a kompos ken organiko a ganagan. Adda met dagitay buot a mangted iti impeksion ken panagbubudo iti kudil. Iti biang dagiti apit a mais wenno mani, kadawyan nga umatake dagiti buot sakbay ken kalpasan ti panagani.

Kuna dagiti eksperto a ti agbaliwbaliw a klima ti aglawlaw ti manggutigot kadagiti buot tapno agraira ken umatakeda, nangruna dagiti buot nga agpatpatanor iti aflatoxin. Gagangay a nababa ti kalidad ken balor dagiti produkto a kinapet ti buot. No dadduma, saan payen a kayat dagiti tattao nga ipakan kadagiti dingoda.

Ti aflatoxin

Kuna dagiti eksperto a napigsa nga agparnuay iti elemento a carcinogen ti aflatoxin. Ti carcinogen ket maysa nga elemento a mangtignay tapno maparnuay kadagiti selula ti kanser. Maparnuay ti aflatoxin babaen iti buot a maawagan iti Aspergillus flavus ken Aspergillus parasiticus. Agtubo dagitoy a buot kadagiti produkto no mabayagda a mailinong kalpasan ti apit, wenno nadam-eg ti lugar a nakaipempenanda. Mais, mani, kopra ken kahoy (cassava) dagiti produkto a kadawyan a maapektaran iti aflatoxin.

No makakaan dagiti animal ken tao kadagiti apit nga apektado iti aflatoxin, bumaba ti resistensiada nga isu ti pakaigapuan ti ipapatayda. Kuna dagiti eksperto a malasin nga apektado iti aflatoxin dagiti animal no mangrugin a bumaba ti timbangda, awan ganasda a mangan, ken kumapsut ti naturalesada. Kadagiti manok ken pato a biktima ti aflatoxin, bumassit ti bilang ti mayitlogda, bassit ti mapesaan nga itlog, narasi ti ukis dagiti itlog, adda impeksion ti dalemda, ken madadael ti kidney-da.

Kadagiti dadakkel nga animal kas iti nuang ken baka, kumuttongda, awan ganasda a mangan, bassit ti gatas iti susoda, ken ti kaadda ti ramen nga aflatoxin M1 kadagiti patanorenda a gatas.

No tao met ti mabiktima ti aflatoxin, saan a karkardayo nga agsagaba iti kanser ti dalem ken kidney. No met malang-ab wenno mayapros iti kudil ti aflatoxin, mangted daytoy iti panagbubudo, rigat ti panaganges, panagbubudo ti mata, ken pannakasabidong.

Adda pay dagiti dadduma a sakit nga aflatoxin ti gapuna. Dagitoy dagiti cirrhosis (sakit ti dalem), ulser, ken ti aw-awaganda sadiay Thailand, Malaysia, New Zealand, Czechoslovakia, Amerika, Valenzuela, ken Europa a Reyes Syndrome. Ti Reyes Syndrome ket sakit a mamagdakkel iti dalem ken kidney. Gurigor, kombulsion, ken panagsarsarua ti kadawyan a pagilasinan iti tao a naapektaran iti daytoy a sakit.

Kasano a malapdan

Kas naagapad itay, mapasamak ti kontaminasion kadagiti talon ken iti kamarin. Umatake ngamin dagiti buot no mabayag a saan a mailinong dagiti produkto kalpasan a naapitda, ken no mabaybay-anda nga atakaren dagiti insekto. Ngem mabalin a malapdan ti panagtaud dagiti buot nga agparnuay iti aflatoxin no agmula kadagiti barayti a naandur kadagiti buot ken baliwbaliwanda dagiti klase ti imulmulada kadagiti talonda. Iti Ingles, maawagan daytoy a sistema iti crop rotation. Nasken met nga umno ti sistema ti panagpadanum, panagganagan ken ti panangpaksiat kadagiti peste ken sakit. Masapul pay nga umno ti panawen a panagapit.

No nasapa unay a maapit dagiti produkto, dakkel ti risgona a tumaud dagiti buot kadakuada. Kalpasan ti panagapit, insigida nga ibilag dagiti produkto tapno bumaba ti porsiento ti linaonda a dam-eg. Iti biang ti mais, masapul nga umabot ti 14 a porsiento ti dam-eg dagiti bukel sakbay nga impempenda. Kasta met ti mani.

Annadan a masugat  dagiti bukel no ukisanda. No adda dagiti ngumisit a bukbukel, ikkaten dagitoy. Bayat ti pannakaidulin dagit apit, kitaen no adda umdas nga espasio iti baet dagiti pempen tapno adda libre a pagdakiwasan ti presko nga angin.

Saanyo nga ipempempen dagiti mais iti nasursurok ngem 10 nga aldaw no dida pay napusi. Diyo met uk-ukisan dagiti mani no addaan daytoy iti 26 a porsiento, wenno nasursurok pay, a dam-eg. Dikay’ met agar-aramat kadagiti plastik a sako a pagipempenan ta narigat nga agawaaw ti ling-et dagiti bukel.

No yaplagda kadagiti semento, masapul nga agpapada ti kaingpis dagiti genned ken ti kinamaga dagiti bukel kadagiti sako.