Agnanayon a gameng

Ni Jayson Lorenzo Antonio

Contributor

Masarakan ti ili a Piddig iti kabanbantayan a paset ti probinsia ti Ilocos Norte. Masarakan daytoy iti nagbaetan ti dua a karayan – Guisit ken Dingris. Nasin-aw tin danum dagitoy dua a karayan a kasda la ipasimudaag ti naraniag a masakbayan dagiti agindeg iti daytoy a lugar. Dagiti immuna a nagindeg iti ili ti Piddig ket dagiti Tingguian. Isuda ti nangwaknit iti lugar ket pinagbalinda ti kabanbantayan a paset ti lugar a pagtatalonan. Ti Piddig ket dati a managnaganan iti Pidipid a kayatna a sawen, lugar a masarakan iti turod ken bambantay.

Nabuangay ti Piddig kas maysa a visita ti Dingras a kayatna a sawen maymaysa ti padi wenno curaparroco kadagitoy a lugar. Dagiti papadi nga Agustino ti immuna a grupo ti misionero nga  immay nangitandudo ti Kristiyanismo iti lugar.

Ni Apo Santa Ana, nga ina ni Birhen Santa Maria ti patron ti ili. Maikadua laeng ni San Isidro de Labrador a patron dagiti mannalon. Nagbalin a parokia idi tawen 1770. Mabigbigbig ti Piddig a pakairamanan ti sibubukel a probinsia ti Ilocos Norte gapu iti Basi Revolt. Idi panawen ti Kastila, kinontrolda ti panagaramid iti basi. Nailaga ti basi iti kultura ni Ilokano. Naibinggas ti kinapategna manipud iti pannakaiyanak, panagkanaganan, panagkallaysa, ipapatay ken dadduma pay nga aramid. Kas man la awan pateg ti ritual nga aramiden dagiti Ilokano no awan maisagana a basi. Isu nga idi gandaten dagiti

Español a tagikuaen ti bukod a patanor dagiti taga Piddig, nagresistir dagitoy ket nakidangadangda a situtured kadagiti Kastila. Rimmusing ti kinatan-ok ni Ilocano ta no maisakripisio dagiti kupkupikopanna a tradision ken ugali, sisasagana daytoy nga mangubuis iti bukodna a biag. Uray pay saan a nagballigi dagiti Ilocano a taga Piddig a nangparmek kadagiti kabusor a Kastila, umanayen ti panagmartsada a nagpaabagatan a nagturong iti Vigan tapno mapanda koma makisarita ken Alcalde Mayor iti nainkappiaan a wagas. Ngem bayat ti panagturongda iti Vigan, inunnaan ida dagiti Kastila a nangitunda iti naruay a napasag kadagiti nakidangadang nga Ilokano. Kasla man la nagbalin a maris dara ti karayan Bantaoay iti San Ildefonso, Ilocos Sur iti kaadu dagiti napasag. Tiniliw dagiti soldado a Kastila da Pedro Mateo, Saralogo Ambaristo, ken ti buyotda sada naidatag ken ni Alcalde Mayor Alonso Corrales y Lema. Nadusa ngarud dagitoy ken naputolan sa naibitin ti uloda iti plasa ti Vigan aglalo kadagiti nangidaulo iti yaalsa. Nupay nakakaskas-ang ti napagteng dagitoy nga Ilokano, dida nauray ti lawag nga inar-arapaapda, a ti daga nga inda dimmakelan a sigud a nakudrepan, nagbalin a sidedeggang ti wayawaya a kalkalikagumanda.

Idi Maikadua a Gubat ti Sangalubongan, naipasdek iti Piddig ti 15th Infantry. Isu a nagbalin ti Piddig a military capital ti Ilocos Norte. Nagsanay dagiti soldado tapno labananda dagiti tropa dagiti Hapon. Daytoy a grupo ti nagtitinnulong tapno mapugipog dagiti puersa ti Hapon iti Ilocos Norte ken iti amianan a Luzon. Iti agdama, makita pay laeng iti pasdek ti 15th Infantry iti plasa.

Iti panaglabas ti panawen, ti sigud a Balay ti Ili a naipasdek idi 1922 ket napabaro ken naipadakkel. Nasemento ken naikalawa dagiti kalkalsada. Nagtultuloy dagiti umili a nagmulmula iti unas (no awan unas, nalabit awan met ti Basi Revolt) ken dadduma pay a kas iti tabako, pagay ken mais.

Adu ti agkuna a naim-imas nga amang ti basi a naaramid iti Piddig ngem dagiti naaramid iti sabali a lugar. Maigapu siguro daytoy iti pannakaisagana ken pannakaluto iti tradisional a wagas a buyugan iti adu nga anus, regget ken sakripisio.

Maysa pay a maipagtangsit ti Piddig ket ti Simbaan ni Santa Ana. Naaramid iti kayo ti orihinal a pulpito a makita pay laeng iti uneg ti simbaan. Maysa ti Simbaan ni Santa Ana kadagiti tallo a simbaan ti Ilocos Norte pakairamanan ti Vintar ken Paoay a nangyalikaka ken nangpreserbar iti pulpito nga naaramid iti kayo.

Makita iti opisial a logo ti Piddig dagiti lima a banag nga isu ti mangipasimudaag iti kinabaknang ti pakasaritaan daytoy. Makita ti kampilan, ti duapulo ket tallo ti kuerdasna nga arpa, dutdot nga aramaten a pagsurat, bulong ti unas ken burnay. Ti kampilan a naibasar iti logo ti Ilocos Norte a mangipaneknek ti kinaalibtak ni Ilokano nga mangsalimetmet ti wayaya manipud pay idi panawen ti kolonisasion, impakitan ti ili a Piddig ti dina iyaannamong kadagiti tropa ti Kastila, Amerikano ken Hapon.

Nakapataud ti Piddig iti nalaing a mannaniw. Isu daytoy ni Claro Caluya a nagbalin a “Prinsipe Dagiti Mannaniw nga Ilokano”. Saan laeng nga panagdaniw ti nakabigbigan ni Claro Caluya no di ket di nagbalin pay a mabigbigbig iti pakasaritaan ti musika.

Maysa pay a maibilang a kinabaknang ti Piddig ket ni Teofilo Ildefonso. Nasursurona ti naglangoy iti Karayan Dingras. Isu ti kaunaan a Pilipino a nakagun-od iti medalia iti Olimpiada. Ti wagasna a panaglangoy iti breastroke ket inadal daytoy dagiti taga Europa. Gapu iti daytoy, inawaganda iti “Father of the Modern Breastroke”. Idi panawen ti Maikadua a Gubat Sangalubungan, nakidangadang daytoy kadagiti Hapon idiay Bataan. Pimmusay iti Concentration Camp idiay Capas, Tarlac.

Ti burnay ken unas dagiti kangrunaan a kasapulan iti panagaramid ti basi. Kalpasan a madapil ti unas, maurnong ti bennal sa maluto daytoy, Kalpasanna, maiyalison daytoy iti burnay ket maidulin iti sumagmamano a bulan. Nupay magatangen ti basi kadagiti nadumaduma a pagtagilakuan, sabali laeng ti maaramid iti pagtaengan. No agsapul dagiti bisita ti naimas nga arak, mapanda laeng iti paraangan ti balay ti ili ti Piddig ket makagatangdan iti naimas a basi.

Mannakigayyem dagiti taga Piddig isu nga alisto a kasarsarita dagitoy no gumatangka kadagiti yal-alikakada a basi.

Ti kinamaingel dagiti rebolusionario a nakipaset iti Basi Revolt, nga aginnga kadagitoy a panawen, saan a nagmawmaw ti kinabannuarda nga ita ken iti agnanayon, maipagtangsit latta ti ili ti Piddig a kas agnanayon a gameng a naisurat ken naibinggas iti pakasaritaan ni Ilokano a kankanayon a masindadaan nga matay para iti naruay a kadaraanna ken para iti pannakagun-od ti wayawaya.

(Mr. Antonino is a native of Brgy. 7 Sucsuquen, Piddig, Ilocos Norte. A former Sangguniang Kabataan municipal federation president and ex-officio member of the Piddig Sangguniang Bayan from 2002-2007, he is currently teaching at the MMSU-CTE in the secondary, tertiary and graduate school levels. He is also presently also pursuing his Ph.D.)